2022 – October – Museo del Patrimonio Industriale – Bologna

A CIASCUNO IL SUO GIORNO

Opere di MARCO ANGELINI

ispirate alla storia dell’azienda LONGO

Testo critico di Raffaella Salato

Concept e Organizzazione: Ascanio Balbo di Vinadio

13 ottobre 2022 – 12 febbraio 2023

Museo del Patrimonio Industriale

ex Fornace Galotti

Via della Beverara, 123 - Bologna

A ciascuno il suo giorno _ Marco Angelini - Longo 12 ott 2022

“A CIASCUNO IL SUO GIORNO”

MOSTRA DELL’ARTISTA MARCO ANGELINI ISPIRATA ALLA STORIA DELL’AZIENDA LONGO S.P.A.

Stat sua cuique dies

(Virgilio, Eneide X, 467)

La memoria dell’Uomo si nutre di oggetti: le foto ricordo che immortalano momenti speciali, i manufatti artigianali tipici dei luoghi visitati durante un viaggio, i regali che suggellano ricorrenze, i quaderni o i giochi d’infanzia dei propri figli… tutte cose che chiunque di noi conserva, colleziona e che sono in grado di rinverdire i ricordi consentendoci di mantenere – per così dire – presenti e vive, almeno in parte, le nostre più significative esperienze passate.

Analogamente, l’arte di Marco Angelini si alimenta di oggetti: oggetti di uso comune, che hanno assolto da tempo la loro funzione primigenia, e che l’artista recupera sia per la loro valenza estetica (a volte assolutamente indipendente dall’utilizzo per il quale erano stati creati), sia per il carico di significato ad essi intrinseco, peraltro non sempre immediatamente intuibile al primo sguardo.

Nell’incastonare tali prodotti all’interno delle proprie opere, Angelini assolve una duplice funzione: dona ad essi una nuova vita e una rinnovata dignità, trovando in questo illustri predecessori nella storia dell’Arte (Duchamp, Burri, Manzoni, gli esponenti del Nouveau Réalisme come Arman e Spoerri, Mimmo Rotella…), ma non solo. Infatti egli, sociologo di formazione, studia e sceglie gli oggetti anche per il peculiare rapporto che essi hanno con il Tempo, inteso come “un costante divenire, – spiega l’artista – una trasformazione incessante da ciò che era a ciò che sarà, passando per l’attuale, il presente”. In questa ricerca, di matrice esperienziale, è evidente il ruolo primario giocato dalla memoria, che è capace di catturare e tramandare le “tracce di passato” affinché divengano testimonianza tangibile di ciò che è stato, anche a beneficio delle generazioni future.

In questo solco si inserisce perfettamente la mostra dal titolo ‘A ciascuno il suo giorno’, ispirata alla storia di un’eccellenza industriale italiana del secolo scorso, l’azienda Longo S.p.A.. Si trattava di una delle maggiori realtà produttive d’Europa nel settore di inchiostri, articoli per l’ufficio e per le belle arti, con sede a Predosa (Bologna), e venne portata all’apice delle sue potenzialità da Giorgio Longo (1909 – 1973), il quale fu anche collezionista d’arte e appassionato cultore di letteratura, musica e teatro.

In 14 tele di diversi formati, realizzate con tecnica mista nel corso di quest’anno, Marco Angelini ripercorre idealmente la vicenda e la filosofia dell’azienda Longo grazie all’utilizzo di prodotti originali della fabbrica di cancelleria – datati tra gli anni ’30 e gli anni ’50 – e di foto tratte dai cataloghi di vendita dell’epoca, il tutto inserito sapientemente sulla superficie pittorica e inglobato con naturalezza nel contesto dell’opera. Ne scaturisce un corpus artis insolito ed originale, che mescola sapore rétro e contemporaneità, nella dialettica studiata e manifesta tra i vari oggetti, quasi tutti perfettamente riconoscibili nella loro identità funzionale, e la forma astratta che li colloca in una dimensione inedita, moltiplicandone le potenzialità semasiologiche.

Gomme da cancellare di vario formato (incluse quelle esagonali per eliminare i tratti di penna), pastelli a cera, cuscinetti di inchiostro per timbri, righelli e squadre, persino l’ormai obsoleta carta-carbone che serviva a replicare in più copie i documenti, diventano protagonisti di opere che – testimoniando la vasta produzione della Longo S.p.A., di cui esibiscono il marchio e spesso anche le suggestive denominazioni (ad esempio la gomma da cancellare “Vicky”, a cui fu dato il diminutivo di Vittoria, moglie del presidente Giorgio Longo) – si fanno portatrici di un messaggio più universale: quello dello scorrere inesorabile del tempo e del cambiamento degli usi e dei costumi della nostra società nell’ultimo secolo di storia, dovuto in gran parte alla rapida e prevaricante evoluzione della tecnologia. Le tele di Angelini, la cui superficie spaziale è scandita da geometriche alternanze di colore e di materiali in un gioco di ragionate simmetrie, appaiono dunque come “espositori”, “vetrine” di una serie selezionata di reliquie laiche – gli articoli di cancelleria, appunto – che celebrano la quotidianità rassicurante e operosa di un recente passato, più in concreto di quell’Italia del boom economico del secondo Dopoguerra in cui l’azienda guidata dalla quinta generazione della dinastia Longo divenne leader indiscussa del settore.

L’artista non si limita tuttavia ad un’operazione asettica di recupero della memoria e di riutilizzo di vecchi prodotti di magazzino, ma al contrario si compiace nel riscoprire in quel mondo vintage una carica comunicativa del tutto peculiare, sublimandola in rapporto con l’espressività artistica che gli è propria. Privilegia sfondi prevalentemente monocromi o bicromi, con tinte accese e quasi “pop”; si cimenta in un’accurata ripartizione degli spazi, che diventano di volta in volta scacchiere, circuiti o labirinti (‘Circus Longo’ o ‘La scatola delle meraviglie’ su tutti); gioca in alcuni casi con la serialità dell’oggetto (come nelle opere ‘I segni del tempo’ o ‘Plasticrom Longo’), in altri con la sua fisicità (‘Gomma arabica’), in altri ancora con il messaggio di cui è portatore (‘Longo Sub’).

Significative, in particolare, due opere: ‘Logo Longo’, in cui Angelini reinterpreta ed esalta alla propria maniera il marchio dell’azienda, che si scompone nelle macro-lettere dislocate agli angoli e al centro della tela (delimitate da celle su sfondo giallo) per addensarsi allo stesso tempo in una miriade di piccoli loghi uguali e ripetuti, a restituirne il significato compiuto; e ‘Ex Libris. La misura del tempo’, che vede protagonisti sulla tela gli ex-libris (le etichette da apporre sui libri per indicarne il proprietario) appartenuti a Giorgio Longo, piccole opere d’arte esse stesse – su cui l’artista imprime il proprio segno distintivo – recanti il motto Stat sua cuique dies, da cui il titolo della presente mostra.

A ciascuno (è dato) il suo giorno, ma all’Arte è affidato il compito di “ridonare visibilità alle cose, generare attenzione e creare così nuove possibilità di condivisione, comunicazione e interrogazione” (Marco Angelini).

Raffaella Salato

curatrice

———————————————————————————–

Artysta: Marco Angelini

Tytuł wystawy: “Każdy ma swój dzień / A Ciascuno il Suo Giorno/ Stat sua cuique dies”

Wernisaż: 12 października, godz.18

Miejsce wystawy: Muzeum Dziedzictwa Przemysłowego (piec Galotti)/ Museo del Patrimonio Industriale ex Fornace Galotti

Adres:Ulica/ Via della Beverara 123, Bolonia

Wystawa otwarta od 13 października do 12 lutego 2023r.

Godziny otwarcia : czwartek i piątek w godz.9.00 -13.00, sobota i niedziela w godz. 10.00 -18.30

Wstęp na wystawę według aktualnego cennika w Muzeum.

museopat@comune.bologna.it

www.marcoangelini.it

“Każdy ma swój dzień / Stat sua cuique dies”

Wergiliusz, Eneida X, 467

Pamięć o człowieku zachowana jest w przedmiotach: pamiątkowe zdjęcia uwieczniające wyjątkowe chwile, rękodzieło typowe dla miejsc odwiedzanych podczas podróży, prezenty pieczętujące rocznice, zeszyty czy dziecięce zabawki dla swoich dzieci… wszystko, co każdy z nas przechowuje, zbiera, co potrafi ożywić wspomnienia, które pozwalają nam ocalić – że tak powiem – obecne i żywe, przynajmniej częściowo, nasze najistotniejsze doświadczenia z przeszłości.

Podobnie w sztuce Marco Angeliniego dostrzegamy wykorzystane użytkowane przedmioty codziennego użytku, które już dawno spełniły swoją pierwotną funkcję. Artysta odzyskuje je nie tylko przez wzgląd na ich wartość estetyczną (niekiedy zupełnie niezależną od ich przydatności, do czego zostały przeznaczone), ale bierze pod uwagę ich wewnętrzny ładunek znaczeń, który nie zawsze jest jednoznaczny na pierwszy rzut oka.

Umieszczając je w swoich dziełach, Angelini spełnia podwójną funkcję: nadaje im nowe życie i odzyskuje godność, podobnie jak niegdyś tworzyli wybitni artyści (Duchamp, Burri, Manzoni, orędownicy Nowego Realizmu, jak Arman, Spoerri i Mimmo Rotella…), jednak…w rzeczywistości on, jako socjolog z wykształcenia, studiuje i dobiera rzeczy, także ze względu na osobliwy związek, jaki mają one z Czasem, rozumianym jako „nieustanne stawanie się” – jak wyjaśnia artysta – nieustanne przekształcanie się z tego, co było w to, co będzie, uchodząc za obecne, teraźniejsze ”. W tych empirycznych badaniach pierwotna rola odgrywana jest przez pamięć, która potrafi uchwycić i przekazać „ślady przeszłości” tak, aby stały się namacalnym świadectwem tego, co było, także z korzyścią dla przyszłych pokoleń.

Wystawa zatytułowana „Każdy ma swój dzień ” doskonale wpisuje się w ten rytm i jest inspirowana historią włoskiego sukcesu przemysłowego z ubiegłego wieku. Firma Longo S.p.A., z siedzibą w Predosie (Bolonia), była jedną z największych korporacji w Europie w sektorze produkcji tuszy, artykułów biurowych i artystycznych wyrobów. Giorgio Longo (1909 – 1973) kolekcjoner sztuki i namiętny miłośnik literatury, muzyki i teatru, jako biznesman we Włoszech osiągnął szczyt swoich możliwości.

Na 14- tu płótnach o różnych formatach, wykonanych w tym roku (2022) techniką mieszaną, Marco Angelini idealnie śledzi historię i filozofię firmy Longo poprzez wykorzystanie materiałów piśmiennych, oryginalnych produktów z fabryki – datowanych na lata 30. i 50. XX wieku – oraz wykonanych zdjęć z ówczesnych katalogów sprzedaży. Wszystkie są świadomie umieszczone na powierzchni obrazu i naturalnie wkomponowane w kontekst dzieła. Rezultatem jest niezwykły i oryginalny corpus artis, który w wystudiowanej i manifestowanej dialektyce łączy w sobie smak retro i współczesność. Pomiędzy różnymi przedmiotami, niemal doskonale rozpoznawalnymi w ich funkcjonalnej tożsamości, a abstrakcyjną formą, Angelini umieszcza je w bezprecedensowym wymiarze, mnożąc ich potencjał semazjologiczny.

Różnej wielkości gumki (w tym malarskie formy w kształcie heksagonu), kredki, podkładki pod pieczątki, linijki i kwadraty, a nawet przestarzała już kalka, która służyła do powielania dokumentów w wielu egzemplarzach, stają się bohaterami prac. Świadczy to o obszernej produkcji Longo S.p.A., która eksponuje markę, wykorzystując do tego sugestywne nazwy (np. gumkę „Vicky”, której nadano zdrobnienie od imienia Vittoria, żony prezydenta Giorgio Longo) – stają się nosicielami bardziej uniwersalnego przesłania: nieubłagany upływ czasu oraz zmiana zwyczajów i obyczajów naszego społeczeństwa w ostatnim stuleciu, w dużej mierze z powodu gwałtownej i nieprzewidywalnej ewolucji technologii. Płótna Angeliniego, których przestrzenna powierzchnia jest podzielona geometryczną różnorodnością kolorów i materiałów, utrzymane są w grze rozsądnej symetrii. Jawią się zatem jako „wystawcy”, „gabloty” wybranych serii świeckich reliktów – w istocie papeterii – które celebrują spokojne i pracowite życie codzienne z niedawnej przeszłości, włoskiego powojennego boomu gospodarczego, w którym firma kierowana przez piąte pokolenie dynastii Longo stała się niekwestionowanym liderem w tym sektorze.

Artysta nie ogranicza się jednak do aseptycznej operacji odzyskiwania pamięci i ponownego wykorzystania starych produktów magazynowych, ale przeciwnie, z przyjemnością odkrywa na nowo bardzo specyficzny ładunek komunikacyjny w tym zabytkowym świecie, sublimując go w stosunku do artystycznej ekspresji, która jest jej własna. Preferuje głównie monochromatyczne lub dwukolorowe tła, o jasnych i niemal „popowych” kolorach; angażuje się w dokładny podział przestrzeni, które od czasu do czasu stają się szachownicami, obwodami lub labiryntami (przede wszystkim „Cyrk Longo” lub „Pudełko cudów”); w jednych gra z seryjnością przedmiotu (jak w pracach „Znaki czasu” czy „Plasticrom Longo”), w innych z jego fizycznością („Gomma arab.”), lub z przesłaniem, które niesie („ Longo Sub’).

Szczególnie istotne są dwie prace: „Logo Longo”, w którym Angelini na swój własny sposób reinterpretuje i wzmacnia logo firmy, które rozbija się na makro-litery znajdujące się w rogach i na środku płótna (ograniczone komórkami na żółtym tle ) zagęszczając jednocześnie w miriadę małych identycznych i powtarzających się logotypów, aby przywrócić ich pełne znaczenie; „Ekslibris. Miarą czasu, w której jako bohaterowie płótna są ekslibrisy (znaki własnościowe danego egzemplarza książki, najczęściej ozdobne, w technice graficznej, z imieniem i nazwiskiem właściciela księgozbioru) należące do Giorgio Longo, są same w sobie małymi dziełami sztuki – na których artysta odciska swój znak rozpoznawczy – noszące motto “Każdy ma swój dzień/Stat sua cuique dies”, stąd tytuł tej wystawy.

“Każdy ma swój dzień”, to wystawa o sztuce, której powierzono zadanie: „przywrócenia widzialności rzeczy, wzbudzenia uwagi, a tym samym stworzenia nowych możliwości dzielenia się, komunikacji i zadawania pytań” – Marco Angelini.

Autor tekstu: Raffaella Salato

Przełożył z włoskiego na język polski Jan Kozaczuk